مكتب هاى اخلاقى دنيا كه همه، اخلاق پيشنهادى خود را به عنوان «اخلاق خوب» [نیک] پيشنهاد كرده‏اند،
تفاوتشان با يكديگر «در حد تضاد» است! يعنى حداكثر تباين [اختلاف] ميانشان هست؛
يك عمل را، مكتبى اخلاقى مى‏داند و مكتب ديگر ضد اخلاقى!

اخلاق علم دستورى است، يعنى علم «چگونه بايد بود» و فرمان اين كه «اين‏طور باش».
سؤال اين است كه: «چگونه» باشيم؛ از نظر اين مكتب خوب خواهيم بود؟
پس صرف توصيه كردن به اينكه اخلاق خوب داشته باشيد، معرّف يك مكتب اخلاقى نمىیتواند باشد.

و شايد مكرر گفته باشيم كه پوك ترين و بى‏مغزترين حرف ها، همين حرف «منسوب به زردشت» است كه مى‏گويد:
گفتار نيك، پندار نيك، كردار نيك.
آخر [تعریف و مشخصات این] نيكى چه هست؟

مثل اين است كه از مهندسى براى ساختمان يك مسجد طرح بخواهند، به او بگويند: طرح شما چيست؟
بگويد: يك ساختمان خوب!
اول بايد ديد «خوب» و «ساختمان» در نظر او چيست؟
يا به يك خياطى بگويند: چه مدل لباس مى‏دوزى؟ بگويد: يك مدل خوب، ولى معلوم نباشد خوبِ او چگونه است!

اين است كه وقتى مى‏گوييم «اصول و مبانى اخلاق اسلامى»،
معنايش اين است كه ببينيم اسلام چه چيزهايى را اخلاق خوب مى‏داند و چه چيزهايى را اخلاق بد.
در اين صورت ما مى‏توانيم روش اخلاقى و تربيتى اسلام را بفهميم.

منابع:

(استاد مرتضی مطهری، مجموعه آثار 22 - «اخلاق و عرفان» - بخش «فلسفۀ اخلاق» ص 645)

سایت پاسخگو

امام صادق علیه السلام می فرماید: هنگامی که این آیه نازل شد:
َ (سوره آل عمران آیه ۱۳۵)
{و آنان که چون کار زشتى مرتکب شوند یا بر خود ستم ورزند ، خدا را یاد کنند و براى گناهانشان آمرزش خواهند ؛ و چه کسى جز خدا گناهان را می آمرزد؟ و آگاهانه بر آنچه مرتکب شده‏ اند، پا فشارى نمی ‏کنند ؛ پاداش آنان آمرزشى است از سوى پروردگارشان ، و بهشت‏ هایى که از زیرِ [درختانِ] آن نهرها جارى است ، در آن جاودانه‏ اند؛ و پاداش عمل کنندگان نیکوست.}
.
در این هنگام ابلیس بر فراز کوهی رفت، و با بلندترین فریاد یارانش را جمع کرد. گفتند : چه شده که ما را فرا خواندی ؟ گفت : این آیه نازل شد ..آیه ای که پشت مرا می لرزاند و بشر را نجات می بخشد.چه کسی می تواند با آن مقابله کند ؟ بعضی از یاران شیطان نقشه های خود را گفتند ولی شیطان آن نقشه ها را قبول نکرد ,در اینجا وسواس خنّاس, (که در سوره ناس به اون اشاره شده) برخاست و گفت : من از عهده ی آن برمی آیم . ابلیس پرسید : از چه راهی ؟ گفت : من فرزندان آدم را با وعده ها و آرزوها سر گرم می کنم و تشنه گناه میکنم تا آلوده گناه شوند وهنگامی که گناه کردند توبه و بازگشت به سوى خدا را از یاد آن‏ها می برم ! ابلیس گفت :آری تو می توانی از عهده ی این کار بر آیی ؛ لذا مأموریت را تا روز واپسین به دست او سپرد . (تفسیر المیزان جلد ۴ صفحه ۳۴)

‍

انسان موجودی امیدوار و آرزوگر است
یعنی دوست دارد
همیشه با امید و آرزو زندگی کند.
.
علاقۀ او به امید تا حدی است
که گاهی با خیالات
خودش را امیدوار می‌کند
.
ولی باید دانست در این دنیا
همۀ امیدها جز امید
به  رحمت و کرم خدا قطع می‌شود
.
و هیچ امیدی مانند امید به خدا
انسان را گرم نمی‌کند

     ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا

پروردگارا ! صبر و شکیبایى را بر ما فرو ریز و قدمهایمان را ( در زندگى ) ثابت و پایدار نما .

( سوره مبارکه بقره ـ آیه شریفه ۲۵۰ )

      “ شخصیت ” در تعریف روانشناسى و روانپزشکى ، معرف مجموعه اى از صفات ، رفتارها ، افکار و تمایلات عاطفى و هیجانى هر فرد مى باشد ، که او را از دیگران متمایز مى کند .

دانش امروز ، عوامل شکل دهنده شخصیت انسان را در دو گروه درونى و بیرونى ، طبقه بندى مى نماید . صرفنظر از عوامل درونى و جسمى تاثیر گذار بر روى شخصیت ( از جمله مسائل ژنتیکى ، وضعیت فیزیکى و ظاهرى بدن ، مسائل هورمونى و شیمیایى و .. ) عوامل بیرونى

( محیطى ) نقش عمده اى را در شکل دادن به شخصیت انسان ، ایفا مى کنند.

     این عوامل بیرونى شامل : ۱. تاثیر والدین و خانواده  ۲. عوامل فرهنگى ـ اجتماعی   ۳. تجارب زندگى مى باشند (۱) و تاثیر هر کدام از این عوامل بر شخصیت انسان توسط مطالعات متعدد پژوهشى به اثبات رسیدده است .(۲)

     با توجه به نقش این عوامل متعدد ، بر روى تشکیل شخصیت ، مى توان رسیدن به ثبات شخصیت و برخورداری از آرامش و پایدارى شخصیتى را یکى از ایده آلترین ، خواسته هاى بشرى دانست ،چرا که وجود ناهنجارى در هر کدام از عوامل شکل دهنده شخصیت مى تواند اثرات فاجعه آمیزی مثلا “ به صورت اختلالات پیچیده و متعدد شخصیت به بار آورد ، که از جمله این اختلالات به سه نمونه در نکات پیشین این مجموعه مقالات و تاثیر نماز در رفع آنها ، اشاره شده است .

     اما بى ثباتی شخصیت ( پسیکوپاتى ) که گاهى از اصطلاح آن در ممالک غربى براى برچسب زدن به مخالفان سیاسى و مذهبى نیز استفاده مى شود (۳) ، دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن از تغییرات دائمى حالات و رفتارها و افکار رنج مى برند ، به نحوى که هر لحظه به رنگى در مى آیند و نغمه جدیدى ساز مى کنند !

     این بیماران که بدون آن که با عنوان بیمار شناخته شوند و به وفور در جامعه حضور دارند ، کسانی هستند که از کمترین درجه سازشکارى و انطباق در خانه ، مدرسه محل کار یا حتى در امر ازدواج برخوردارند ، بعنوان مثال به تغییر مکرر شغل مى پردازند یا گروه و جناح سیاسى خود را پیوسته تغییر مى دهند .

     مبتلایان به این اختلال که در جامعه ایرانى با عناوینى چون بوقلمون صفت ، عضو حزب باد ، دمدمى مزاج و .. معرفى مى شوند در واقع از بیمارى “ بى ثباتى عمومى شخصیت ” رنج مى برند .

     با این که موارد درمانى متعددى در کتب روانپزشکى براى درمان این بیماران لیست مى شود ( از جمله این که در دارو درمانى گروهى از اینان که دچار اختلال ریتم مغزى هستند از داروهاى محرک دستگاه عصبى استفاده مى گردد ) اما از دیدگاه ما ، “ نماز ” باز هم مى تواند ایفاگر نقش بسیار مهمى در پیشگیرى و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد .

     پذیرفتن مطلق و تسلیم در مقابل “ یک دین ” و پیروى از “ یک مذهب ” و پیمودن “ یک راه که همانا صراط مستقیم است ، ویژگى مهم و برجسته نمازگزاران است . نمازگزار ضمن تکرار مکرر “ یک مجموعه ” از الفاظ و اذکار واحد در طى نمازهاى روزانه خود ، پیوسته “ یک عقیده واحد ” و یک خط مشى مشخص ” را در زندگى خود دنبال مى کند و بدین ترتیب گویى “ یک شخصیت ثابت ” و “ یک روش و منش معین ” و “ یک ایدئولوژى همیشگى ” را براى خود انتخاب مى نماید و در حین تکرار جزء به جزء اصول اساسى ایدئولوژى خود در نماز ( که همگى آن اصول در مضامین نماز متجلى است ) پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خودمی پردازد ، بدین ترتیب براى آن گروه که نماز را تکرار مکررات مى دانند شاید توجه به همین یک نکته کافى باشد ، که در وراى همین تکرار همیشگى ، موهبت بزرگ ثبات شخصیت  و تعادل کامل روانى نهفته است که مى توان آنرا به نوعى سر منشاء تمام موفقیت های بشرى در عالم ماده ومعنا دانست .(۴)

پی نوشتها
۱. روانپزشکى لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه : دکتر حسن مرندى صفحه ۶۳

۲. از جمله مطالعات راث بندیکت و مارگارت مید درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان

۳.روانپزشکى لینفورد ـ ریس ،مقاله اختلالات پسیکوپاتیک ترجمه : دکتر احمد محیط ، صفحه ۳۰۴

۴.کتاب “ تاثیر نماز بر تعادل ناقل هاى عصبى ”

در میان شاخه های گوناگون فلسفی و معرفتی «علم اخلاق» و «فلسفه اخلاق» جایگاهی خاص دارند و توجه و تأمل در این باب بسیار زیاد است. به قول برخی از فیلسوفان برجسته، دو شاخه از فلسفه های درجه دوم که بیش و پیش از فلسفه های دیگر مورد توجه اند، یکی فلسفه اخلاق است و دیگری فلسفه ذهن. در این میان، توجه خواص و متخصصان علوم گوناگون به فلسفه ذهن زیاد است؛ اما فلسفه اخلاق نه تنها مورد توجه خواص است، بلکه بیشتر افراد جوامع بشری نیز بدان توجه ویژه نشان می دهند. با این حال، باید پرسید چرا فلسفه اخلاق و علم اخلاق و در یک سطح کلی تر اخلاق تا بدین اندازه ذهنها و زبانهای متفاوت را به خود جلب و جذب کرده است؟ آنچه می خوانید، قصد دارد بدین پرسش پاسخ دهد.

ادامه »